Trong ẩm thực Việt Nam, bún là loại thực phẩm dạng sợi tròn, trắng mềm, được làm từ tinh bột gạo tẻ. Bún được xem là thành phần chủ yếu để chế biến nhiều món ăn ngon và phổ biến, chỉ xếp sau cơm, phở. Mỗi vùng miền có những loại bún đặc trưng riêng. Chẳng hạn như miền Trung có món bún bò Huế, bún chả cá, bún sứa... trứ danh; miền Bắc lại nổi tiếng với món bún thang, bún chả, bún mọc... Món bún của miền Nam mang một nét đặc rất trưng riêng, đặc biệt là các món bún của miền Tây sông nước luôn gắn liền với văn hóa ẩm thực dân dã, nhưng lại đậm đà khó quên.

Bún kèn dừa

Món bún này được xem là đặc trưng ở miệt vườn Châu Đốc và Kiên Giang, vốn ít được nhiều người biết đến và cũng ít được người chế biến bán rộng rãi. Món ăn này mang tính địa phương với nguyên liệu rất đơn giản gồm nước cốt dừa, thịt cá, ngũ vị hương, bột điều, sả để nấu thành một nồi nước màu vàng đục, có vị béo và mùi thơm thoang thoảng. Loại bún dùng cho món bún kèn là loại nhỏ sợi và các loại rau ăn kèm không thể thiếu gồm giá, dưa leo sắt nhỏ, rau thơm, đu đủ thái sợi. Để có tô bún kèn hấp dẫn, trước hết cho một ít bún vào tô, giá sống, chan nước bún kèn ở giữa, chan một muỗng nước mắm ớt cay lên trên, kế tiếp là cho ít tôm khô. Mùi thơm của cá biển, tôm khô, vị nồng nàn của bột điều, cay thơm của các loại rau... mang đến cho thực khách một món bún thơm ngon, đậm chất miền Tây.

Bún mắm

Bún mắm miền Tây là món ăn nổi tiếng, từ lâu đã được xem là đặc sản của miền Tây, phổ biến ở Cần Thơ, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau hay Bạc Liêu… Món ăn hấp dẫn từ sợi bún trắng trong, tròn tròn, mềm và ngon hơn nữa nhờ nước lèo đậm đà mùi  mắm. Nước lèo được chế biến từ mắm cá linh hoặc cá sặc, nấu cho rã thịt, lược lấy phần nước trong, nêm ít gia vị cho vừa miệng. Vắt thêm một miếng chanh cho có vị chua chua, tô bún sẽ thêm thơm ngon. Món được ăn kèm là bún tươi và các loại rau có trong vườn như rau đắng, cọng bông súng... Khi du nhập vào Sài Gòn, món ăn được kết hợp thêm nhiều nguyên liệu khác như thịt heo quay, mực... làm cho bát bún mắm trở nên hấp dẫn hơn. Đặc biệt, món ăn sẽ kém phần thú vị nếu thiếu chén nước mắm nguyên chất, ớt tươi thái mỏng. Để có thể thưởng thức tô bún mắm đúng chất miền Tây, bạn có thể ghé 190/19, Sư Vạn Hạnh, phường 9, quận 5, TP HCM.

Bún nhâm

Bún nhâm được xem là một đặc sản của xứ Hà Tiên, gồm có bún, rau thơm, giá, gỏi đu đủ, rắc tôm khô xay nhuyễn, chan thêm chút xíu nước chấm được làm từ nước cốt dừa và nước mắm pha chua cay. Thưởng thức món ăn, bạn sẽ cảm nhận được vị mặn và thơm của tôm khô và vị béo từ nước cốt dừa. Bún nhâm chỉ cần rau gồm xà lách, tía tô, rau thơm, giá, dưa leo, đu đủ thái sợi. Thành phần làm nên vị độc đáo cho món ăn chính là nước mắm mặn vừa để hãm cái béo của nước cốt dừa. Vị đậm ngọt của tôm, giá, chất xơ của rau, chất béo của nước cốt dừa tươi, vị mặn của mắm pha ớt tỏi… hòa lẫn vào nhau tạo nên vị ngon khó cưỡng.

Bún bì

Bún bì được bán tương đối phổ biến vào buổi sáng như một món điểm tâm nhẹ ở một vài tỉnh thuộc miền Tây Nam bộ. Một tô bún bì ngon đòi hỏi ở khâu trộn bì cho vừa ăn và nước chấm pha cho ngon. Thịt để làm bì phải chọn là loại thịt heo nạc đùi ngon, ướp gia vị đều tay và ram cho vàng thơm. Da heo luộc chín và xắt thật nhuyễn thành từng sợi nhỏ. Cho da heo và thịt ram xắt sợi trộn đều vào nhau bởi một lượng thính gạo vừa đủ. Tỏi phi dầu vàng vào trộn chung cho bì được thơm. Ngoài bún, bì trộn, món ăn không thiếu giá sống, rau thơm, dưa leo băm, mỡ hành, lạc rang... Món ăn cùng với nước mắm pha chua ngọt. Tùy theo sở thích mà người ăn cho vào lượng nước mắm vừa đủ để có thể thưởng thức trọn vẹn hương vị của món. Ở TP HCM, món ăn được bán trong lòng chợ Bàn Cờ trên đường Nguyễn Đình Chiểu, quận 3.

Bún nước lèo

Ở các tỉnh miền Tây có nhiều món bún nước lèo rất ngon, nhưng nổi tiếng phải nhắc tới bún nước lèo Sóc Trăng. Để nấu món này, trong thành phần gia vị nên có cây ngải bún vì đây là gia vị khử mùi tanh của mắm và làm thơm nước lèo. Nét đặc biệt của nước lèo Sóc Trăng là không lợn cợn mà trong veo, bởi nó được nấu bằng một công thức khá lạ. Đặc biệt, nước lèo được nấu cùng nước dừa tươi nên có vị ngọt thanh tự nhiên. Chính vì thế mà nước lèo mới trong và ngọt thanh. Món được ăn kèm chung với cá lóc được xử lý hết xương cắt vừa ăn… Rau sống thì có rau muống bào, hoa chuối thái mỏng, giá, chanh và ớt... Đặc biệt, chính nước chấm được nấu từ me, nước mắm ngon, hòa cùng đường tạo nên hỗn hợp hấp dẫn cho món ăn.

Trong quá trình giao thoa văn hóa giữa các dân tộc Việt, Hoa và Khmer, bún nước lèo trở thành món ăn không chỉ của riêng người dân Sóc Trăng, mà còn là món ăn phổ biến của các dân tộc miền Nam. Món ăn này được bán trong lòng chợ Bàn Cờ trên đường Nguyễn Đình Chiểu, quận 3, TP HCM.

Bún cá

Bún cá miền Tây được nhiều người biết đến là món bún từ Kiên Giang. Thành phần chính của món ăn là cá lóc đồng, làm sạch, giữ lại bộ lòng luộc lấy nước lèo, kèm với đó là tôm tươi. Sau khi nấu chín, đầu bếp lấy hết xương, tách từng miếng nhỏ, chuẩn bị thêm tôm tươi bóc vỏ, mang rim với gạch tôm để giữ màu sắc tự nhiên. Bún cá muốn ngon không thể thiếu nước lèo. Không nấu từ xương lợn hay gà, nước lèo ở đây nấu từ cá tươi để vừa có vị ngọt thanh, vừa giữ được vị mặn vốn có. Món bún này dùng với rau muống, thân chuối thái mỏng, giá, rau thơm, rau răm. Đặc biệt, bún cá chỉ ăn với nước mắm trong, cùng một ít ớt tươi, tạo nên một món chấm mang đậm hương vị đất phương Nam. Ở Sài Gòn, món được bày bán trong một con hẽm của đường Vườn Chuối (quận 3), đi vào khoảng 400m, bạn sẽ thấy bảng hiệu bún cá Kiên Giang nằm bên tay phải.

Hà Lâm